Bu makalede anlatısal tıpta bir çeviri “dönüşü” çağrısında bulunuyorum. Makaleye konu olan argümanımı başlıca iki düşünceye dayandırıyorum. İlk olarak, hastalığın esasında yabancı bir dil konuşmaya benzeyen yabancılaştırıcı bir deneyim olduğunu, ikinci olarak ise sağlık ve hastalık hakkındaki ve konularındaki söylemlerin, hastalıktan muzdarip olanların esasen çeviriye dayalı (yabancı ve yabancılaştırıcı gibi) konuşmalarını veya bunların eksikliğini yakalamakta başarısız olan anlatı paradigmalarının hâkimiyetinde bulunduğunu savunuyorum. Bu argüman, anlatı olarak hastalık yönündeki hâkim anlayışa, çeviri olarak hastalık gibi ezber bozan bir düşünce lehinde meydan okumaktadır.
Argümanımı desteklemek için şu şekilde ilerliyorum: İlk olarak, hastalığın esasında yabancılaştırıcı olduğu fikrini geliştirerek anlatısal tıbbın çeviri olarak yeniden değerlendirilmesinin gerekliliğini ortaya koyuyorum. Sonrasında, anlatısal tıbbın yeniden gözden geçirilmiş, çeviriye dayalı tasarımının özelliklerini, sağlık ve hastalığın çeviri epistemolojisinin örnek bir avant la lettre vakasını, yani Margherita Guidacci’nin Neurosuite’ini (1999a) inceleyerek özetliyor ve tartışıyorum. 80 şiirden oluşan bu derleme, şairin/hastanın bir psikiyatri hastanesinde yaşadığı hapsolma deneyimini, sağlık hizmeti verenlerle iletişim(sizlik) şekillerini ve acı çekmenin getirdiği psikiyatrik bilginin muğlak, ‘opak’ biçimlerini anlatmaktadır.
Bir kadın tarafından Anglofon dünyaya ait olmayan bir dilde (İtalyanca) ve bağlamda (yirminci yüzyıl İtalya’sında) yazılmış olan bu şiirler, “deneyim üzerine düşünmenin ve onu yansıtmanın diğer yollarını” (Woods, 2011, s. 202) göz ardı eden anlatıbilimsel bir mantığın hâkim olduğu bir disiplin olmasının yanı sıra, büyük ölçüde İngiliz merkezci kalmış olan (Wilson, 2023; Arnaldi ve Forsdick, 2023) anlatısal tıbbın gölgede kalmış kıyılarına ışık tutmaktadır. Bu şiirleri çeviribilim perspektifinden incelemek, Guidacci’nin İngilizce olmayan, anlatısal nitelik taşımayan ve kadın bakış açısına dayanan üçlü norm dışı arka planına karşı, şairin/hastanın hastalık deneyimini yabancılaşma fikirleriyle ilişkilendirmemi sağlamaktadır. Bu nedenle seçilen psikiyatrik bağlam daha ileri bir ötekileştirme ve yabancılaştırma boyutuna dikkat çekmektedir (Yakeley vd., 2014; Arnaldi, 2024). Ayrıca doğası gereği anlatıya dayalı bir süreç olan konsültasyonun psikiyatrik tanı ve tedavinin merkezinde yer alması dolayısıyla, anlatısallaştırmanın dinamiklerini ve eksikliğini tartışmak için ideal bir zemin oluşturmaktadır.
Bununla birlikte, Guidacci’nin şiirleri, anlatısal tıpta bir çeviri “dönüşü”nün, etik odaklı olmasından hasta odaklı şifa anlayışına kadar disiplini besleyen değerleri odağına ve aynı mercek altına alabileceği birçok yolun bir sentezini sunmaktadır. Bu şiirler ayrıca çevirinin doğası gereği nasıl öz eleştirel bir kavram ve pratik olduğunu, çeviri eyleminin daima faydalı ve zararsız olduğu varsayımı da dâhil olmak üzere bizi, inançlarımızı ve değerlerimizi sorgulamaya teşvik ettiğini ortaya koymaktadır. Bu makalede sunulan incelemenin de gösterdiği üzere, özellikle ruhsal ızdırap bağlamlarında, anlatılamaz ve çevrilemez olanı etik ve adil bilgi türleri olarak korumak durumunda kaldığımız zamanlar olmaktadır. Guidacci’nin Neurosuite’inin bu yeni okuması, onun şiirini “son derece ruhani” (Wood, 2005) bulan mevcut anlayışımızı zenginleştirerek bir şifa biçimi olarak inancın temelde iyileştirici boyutunun ve doğası gereği Öteki’yle, yani Tanrı ile ilişki kurmanın bir yolu olarak çevirinin rolünün altını çizmektedir.
Son olarak, bilgisel belirsizlik, çevrilemezlik ve sessizlik kavramları da dâhil olmak üzere, çeviri epistemolojisinin temelini oluşturan ilkeleri özetliyorum. Bu ilkelerin, genellikle şiirsel iletişim ve lirik hikâye anlatımı şeklindeki, hastalığın anlatısal nitelik taşımayan ifadelerinin incelenmesinde kullanılabileceğini öne sürüyorum. Bu incelemede, Guidacci’nin şiirleri bizi “nel centro della notte”ye (gecenin tam ortasına; Guidacci, 1999b, s. 175) götürmektedir. Doğrusal olmayan, hiyerarşi barındırmayan, karmaşık ve çok sesli bilgi olasılıklarına ayrıcalık tanıyan bir çeviri epistemolojisinin, hastalıktan muzdarip olanları anlatma ve anlama görevinin başarılması neredeyse imkânsız göründüğünde bile (ve özellikle böyle durumlarda) anlatısal tıp ve anlatısal psikiyatrinin daha adil kuram ve uygulamalarına katkıda bulunabileceği yollardan bazılarına işaret etmektedir. Hastalığın anlatısal nitelik taşımayan ifadelerini anlamaya yönelik bir araç olarak çeviri, psikiyatrik bilginin içine düşebileceği ‘kara delikleri’, cehaleti yüceltmek ya da boyun eğmeyi teşvik etmek için değil, acının ortasında üretilenler de dâhil olmak üzere farklı bilgi türlerini barındıracak şekilde açıklamaktadır. İşte bu nedenle ben anlatısal tıpta bir çeviri “dönüşü” çağrısında bulunuyorum; bunu bir episteme, bir janr ya da bir kavram olarak anlatısallığa meydan okumak ya da onu yeniden icat etmek niyetiyle değil, anlatısal tıbbın yukarıdakilerin tümünü kapsayan asli, çeviri doğasını ön plana çıkarmak umuduyla yapıyorum. Çeviribilim ve şiir dili kavramlarının anlatısal tıbba, kuramına ve uygulamalarına sistematik olarak dâhil edilmesi gerektiğine inanıyorum ve bu makalenin bu eleştirel bütünleşmenin başarılmasına katkıda bulunmasını amaçlıyorum.
